Artsenkrant neemt afscheid van oud-hoofdredacteur Jan Bosmans
Op zaterdag 13 januari overleed dr. Jan Bosmans, oud-hoofdredacteur en voormalig columnist van Artsenkrant. Hij leed aan ALS en vroeg om euthanasie. Jan Bosmans werd 68 jaar.
Jan Bosmans was een geboren Kalmthoutenaar en studeerde in 1981 af als arts aan de - toenmalige - Universitaire Instelling Antwerpen. Hij behaalde een bijkomend diploma aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde, was gedurende drie jaar huisarts in het Sint-Andrieskwartier, en werkte ook twee jaar in de medische informaticatechnologie. Vervolgens specialiseerde hij zich in de medische beeldvorming; in 1990 werd hij erkend als radioloog.
Naast zijn klinische werk had hij ook een vlotte pen en was hij een echte taalvirtuoos. In het begin van zijn carrière schreef hij af en toe stukken over milieuvraagstukken en het was zo dat hij in de kijker kwam van medische bladen. In 1993 werd hij hoofdredacteur van Artsenkrant.
In een artikel in Artsenkrant uit 2021 schreef hij zelf over die periode: "We waren journalisten op speed! Via spraakmakende thema's, die niet zelden een beetje gezocht waren, probeerden we de klassieke media te bespelen. Geen groter genot dan wanneer het ochtendnieuws op de radio begon met "... meldt de Artsenkrant"! Ik spiegelde mij aan het weekblad Humo en bedacht voorpagina's met een ironische inslag."
Twee jaar later, in 1995, nam hij het hoofdredacteurschap op zich van (het ondertussen opgedoekte) Patient Care, een maandblad voor huisartsen. In de jaren 2000 leidde hij verschillende magazines voor specialisten.
'Huisarts van het UZ'
Na zijn passage in de medische pers keerde Jan Bosmans terug naar het ziekenhuis. Aan het UZA deed hij onder meer onderzoek naar de structuur en de inhoud van het radiologieverslag.
De laatste tien jaar van zijn beroepsleven zou hij doorbrengen in (UZ) Gent. Daarvan combineerde hij zes jaar lang het klinische werk op Echografie met een opdracht als gastprofessor aan de UGent. "Werken met patiënten vond ik zalig, ik stak er heel veel van op", vertelde hij in Artsenkrant. "Als echografist kom je in contact met de meest diverse soorten pathologie. 'De huisarts van het UZ', zo voelde ik me soms." Ook vond hij het "heerlijk" om als mentor "enthousiaste jonge mensen te begeleiden van het eerste tot het laatste jaar van hun studie."
Atypisch profiel
Voor een radioloog had Jan Bosmans een behoorlijk atypisch profiel. Althans, dat vond hij zelf: "Ik was lid van de stuurgroep Studium generale. We organiseerden avondlessen die de studenten geneeskunde in contact brachten met 'humanities': toneel, literatuur, geschiedenis, sociale kwesties... kortom, de rijkdom van de wereld buiten de zuivere medische praktijk die hoe dan ook van invloed is op het professionele handelen."
Gestructureerde verslaglegging was een van zijn stokpaardjes, naast de communicatie tussen radiologen en patiënten. Zo bracht hij een publicatie uit over de kennis van patiënten over de rol van de radioloog.
Na zijn pensioen in 2020, stortte hij zich terug op zijn oude passie, het schrijven. "Eindelijk heb ik tijd om het een en ander te overwegen. Een inzicht dat ik heb verworven, is dat weinig dingen zo moeilijk zijn als iemand overtuigen om uit zijn cocon te komen, om zijn manier van werken te veranderen. Een andere conclusie is dat mensen datgene waarvan ze anderen proberen te overtuigen, vaak zelf niet in de praktijk brengen - of kúnnen brengen."
Voor Artsenkrant maakte hij nog een reeks waarin hij stakeholders uit de gezondheidszorg interviewde. Ook voorzag hij onze krant vele jaren van steeds verrassende, doch kritische columns. Leuk weetje: Jan Bosmans was ook een uitstekend quizzer: zo won hij als een van de weinigen ooit de aartsmoeilijke tv-quiz Canvascrack.
Geruststelling
In augustus 2021 kreeg Jan Bosmans de diagnose ALS. Daar communiceerde hij heel open over.
Tijdens zijn ziekte schreef hij zijn leven neer als aandenken voor zijn familie. In een interview in Artsenkrant vertelde hij daarover: "Ik word graag herinnerd. Ik schrijf dan ook regelmatig dingen neer. Mijn kleinkinderen zijn nog jong. Mijn kleindochter zal geen concreet beeld meer hebben van mij en dan is het fijn om te lezen hoe opa was."
Jan Bosmans koos voor euthanasie. In datzelfde interview liet hij optekenen: "Ik ben blij dat ik in een land woon waar euthanasie mogelijk is." Het feit niet te moeten doorgaan tot het bittere einde, betekende voor hem een geruststelling.
Beste Jan, bedankt voor al jouw mooie bijdragen aan Artsenkrant die zo eigen waren, zo authentiek. We denken aan je, het ga je goed.
'Een inspiratiebron voor talloze collega's'
Jan leefde voor en door zijn pen, of liever het klavier van zijn laptop. Talrijk zijn onze herinneringen aan zijn directe schrijfstijl, zijn correct taalgebruik, zijn homerische woordenschat. Hij slaagde er steeds in om een doorwrochte tekst die je hem ter nazicht toestuurde met enkele woorden of zinswendingen snediger, bondiger en veelzeggender te maken.
Hij inspireerde talloze collega's tot het vertalen van medisch jargon in bevattelijk Nederlands en schuwde hierbij niet om de delete-toets van zijn tekstverwerker te hanteren. Dit werk bracht hem in contact met een breed netwerk aan collega's en mediamensen, waarvan velen zich tot zijn directe vriendengroep mogen rekenen en hem appreciëren voor zijn bijdragen aan de kennisoverdracht.
Na enkele jaren in de medische journalistiek, keerde Jan terug naar de radiologie, en met name naar het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. Onder supervisie van zijn vriend professor Paul Parizel werkte Jan aan een scriptie over verslaglegging in de radiologie. Communicatie en geneeskunde waren de twee hoofdthema's in Jans professionele loopbaan, en dit onderwerp zit precies op het scharnierpunt.
In 2011 doctoreerde hij op een proefschrift met als titel 'The Radiology Report, from Prose to Structured Reporting and Back Again?' Dit wetenschappelijk succes gaf Jan de opportuniteit om via de erepoort binnen te komen als gevierd gastspreker op grote internationale congressen.
Ook na zijn pensioen bleef Jan actief, als voorvechter voor de Hobokense Polder, als lid van de Vlaamse Werkgroep Longkankerscreening en onvermoeibaar lobbyist voor evidentie en transparantie. Daarnaast was hij in de eerste plaats gezinsman als echtgenoot, vader en grootvader voor zijn (klein)kinderen, die hem onvermoeibaar bijstonden en steunden in de moeilijke maanden van zijn ziekte.
Bij het schrijven van dit in memoriam, bekroop ons het unheimische gevoel dat Jan over onze schouder meeleest en taalkundige suggesties en correcties wil influisteren. We verliezen met hem een taalkundige mentor, een medische 'Marc Galle' en een beminnelijk causeur.
Dag Jan, vaart wel en blijf ons verder inspireren.
'Zijn geestdrift bleef overeind'
De eerste keer dat ik Jan Bosmans ontmoette, was in de jaren 90, op de redactie van Artsenkrant. Ik werkte daar als jonge dertiger en hij werd onze nieuwe hoofdredacteur. Jan had een ongelooflijke feitenkennis en een groot talent voor taal. Hij was al een soort Slimste Mens ter Wereld nog voor dat programma werd uitgevonden. Enkele maanden geleden zocht ik hem thuis op. Hij zat in een rolstoel, kampte met verlammingsverschijnselen, maar wilde toch nog een boek schrijven. Zijn geestdrift is altijd overeind gebleven. Ik bewonder de positieve manier waarop Jan met zijn ziekte omging. Heel sterk, Jan!
'Bloed kroop waar het niet gaan kan'
Jan Bosmans kwam in mijn leven vijftig jaar geleden. Hij was een verwante geest, maar radicaler en socialer. En veel moediger. Jan durfde voor zijn dromen te kiezen. Hij bleef nooit aan de kant. Aanvankelijk was hij mijn IT-manager. Vervolgens koos hij voor zijn passie: taal. Later keerde hij weer naar het mooiste vak ter wereld. Bloed kroop waar het niet gaan kan: zijn doctoraat ging over bevindingen goed opschrijven. Zijn interesses waren breed als het heelal, zijn passies beleefde Jan totaal en radicaal. Aangevreten door die gruwel, ALS, bleef hij Jan Bosmans: moedig en geestig. En zo nam hij trots zijn allerlaatste carrièrewending.
'Een neus voor scoops'
Tussen 1993 en 1995 werkten we dagelijks intens samen aan een wekelijkse Artsenkrant. Jan was een erudiete hoofdredacteur, eloquent, met een gouden pen en een neus voor scoops. Met 'Belgische huisartsen wereldkampioen huisbezoeken' haalde hij bijvoorbeeld moeiteloos de media.
Een wak in de tijd. Niet langer opgejaagd door de waan van de dag schreef hij na zijn pensioen de schitterende reeks interviews 'Jan Bosmans spreekt met...' Een mijlpaal, zeker de autobiografische eerste aflevering.
'Een homo universalis'
Jan ken ik van de tijd die ik voor Patient Care werkte, het navormingstijdschrift voor huisartsen - later ook voor specialisten - dat in de jaren 90 een bloeiende business was. Midden van het decennium vervoegde Jan de redactie en bracht hij als arts-hoofdredacteur een belangrijk perspectief in de verdere professionalisering. Maar Jan viel vooral op door zijn brede belangstelling, zijn liefde voor het Nederlands - een homo universalis. We houden uit de tijd dat we werkten met Jan vele goede herinneringen over.
'Jan vertelde, soms huilde hij ook'
In 2022 interviewde ik Jan voor de Artsenkrantreeks 'Kwetsbaarheid en Veerkracht', waarin artsen getuigen over een moeilijke periode in hun leven. Hij steunde het initiatief, en vertelde aan de zijde van zijn echtgenote Frieda over het verloop van zijn ziekte ALS. Voor het gesprek was ik zenuwachtig, ik wilde een goede indruk nalaten op 'de grote Jan Bosmans'. Ik probeerde doordachte vragen te stellen en lette op mijn spraak. Al snel merkte ik dat mijn rol er die dag vooral in bestond te luisteren. En Jan vertelde, soms huilde hij ook, niet omdat hij doodging, maar om wie hij achterliet. En ik kon alleen maar dankbaar zijn voor zoveel openheid.
